gedachten bij de week door ds. Wim Vermeulen

De eerste week van mei staat traditiegetrouw in het teken van gedenken. Op 4 mei staan we stil bij de slachtoffers die vielen tijdens de Tweede Wereldoorlog, op 5 mei vieren we de Bevrijding. Maar hoe doe je dat eigenlijk, gedenken, als de afstand in tijd tussen ons en ’40-’45 steeds groter wordt?

In mijn geboortedorp Ouderkerk aan den IJssel verliep, zoals in zoveel dorpen, de jaarlijkse dodenherdenking ieder jaar op vrijwel dezelfde manier. We gingen er ook steevast naar toe, zoals de meeste dorpsgenoten, want iedereen scheen dat belangrijk te vinden. Als de viering op zondag viel, werd de avonddienst een half uurtje ingekort, zodat iedereen na de dienst zich naar het plantsoen kon begeven. Ook al was het een klassiek ingesteld en behoudend dorp, over verplaatsen naar de zaterdag hoorde je niemand. Hoe dat ging als 5 mei op zondag viel, weet ik eerlijk gezegd niet meer.

De laatste jaren is er rond de aanloop naar 4 mei meer discussie waarneembaar in de Nederlandse (sociale) media, in ieder geval veel meer dan pakweg twintig jaar geleden. Voor een deel lijkt mij dat verklaarbaar door het verstrijken van de tijd. De afstand in tijd ten opzichte
van de Tweede Wereldoorlog wordt ieder jaar een stukje groter en het aantal ooggetuigen wordt ieder jaar omgekeerd evenredig kleiner. Mijn generatie is de laatste waarvan de grootouders ooggetuigen waren.

In het licht van de dood van paus Franciscus en de aanloop naar het conclaaf, merkte een journalist op dat de aankomende paus de eerste zal zijn die de Tweede Wereldoorlog niet meer heeft meegemaakt. Hoe we het ook wenden of keren, het verdwijnen van ooggetuigen gaat iets veranderen aan het gedenken – daar zullen we ons als samenleving op moeten gaan voorbereiden.

In een gezonde samenleving wordt daar op een gezonde manier het gesprek over gezocht. Een poging daartoe die deze dagen de aandacht trekt, wordt gedaan door een groep ambtenaren middels hun initiatief “4 mei inclusief”. De Damherdenking geeft hen “buikpijn” omdat “…we ons blindstaren op de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, zonder er lessen uit te trekken. Toen waren het de nazi’s die genocide pleegden, en nu zien we een ander land genocide plegen en onze overheid wegkijken” (Trouw, 29 april).

De vraag is of dit initiatief een voorbeeld is van wat ik hierboven het “gezonde gesprek” noemde. Ik betwijfel dat ten zeerste. Daarvoor is de agenda van dit initiatief veel te expliciet. De poging om “inclusief” te gedenken, is veel te sterk ingegeven door pro-Palestijnse en omgekeerd evenredige anti-Israëlgevoelens om werkelijk “inclusief” te kunnen zijn. Zijn er dan geen redenen om na te denken over een toekomstbestendig gedenken? Zeker wel. Geven de huidige situatie in Gaza en de politiek van de regering Netanyahu geen reden tot buikpijn? Zeker wel. Maar iedere poging om het gedenken over te dragen aan een nieuwe generatie die het moet doen zonder ooggetuigen, zal in de eerste plaats moeten beseffen dat 4 mei in het leven geroepen is om iets te gedenken dat qua omvang, gruwelijkheid en systematische aanpak zijn weerga in de moderne geschiedenis niet kent. Deze wrange vrucht groeide volledig op Europese bodem, dat betekent dat wij Europeanen er de verantwoordelijkheid voor dragen. Vier mei is het moment om daartegen te zeggen: Nie wieder.